19 MAYIS VE ULUSAL KÖRLÜK
Pontos’un Tarihsel ve Kültürel Kökenleri
Pontos, Antik Yunan mitolojisinde deniz tanrısı olarak bilinir ve Karadeniz kıyılarında M.Ö. 8. yüzyıldan itibaren Yunan kolonileri kurulmuştur. Bu bölge, zamanla Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde önemli bir kültürel merkez haline gelmiştir. Ayşe Hür, Pontoslu Rumların kökenine dair şöyle der:
“Kaynaklarda ‘Pontuslular’ ya da ‘Pontuslu Rumlar’ diye anılan ve Rumcanın Romeika denilen bir diyalektini kullanan topluluğun, M.Ö. 4. yüzyıldan beri Karadeniz kıyılarında koloniler kuran Yunanlıların; bölgenin yerli halklarından olan Gürcülerin M.S. 4. yüzyılda Hıristiyanlaşmış kolları olan Tzanlar ile Lazların ve 1204 yılında Konstantinopolis’in 4. Haçlı Seferlerini takiben Latinlerin eline geçmesi üzerine Trabzon’a yerleşen Bizanslı soylu ailelerin karışımı olduğu sanılır.”
Osmanlı Döneminde Pontos Rumları ve Batılılaşma Süreci
- yüzyıldan itibaren Osmanlı egemenliğine giren Pontos bölgesi, özellikle 19. yüzyılda Osmanlı’daki Batılılaşma hareketlerinden etkilenmiştir. Bu dönemde, Pontoslu Rumlar arasında eğitim, sanat ve tıp alanlarında aydınlanma hareketleri başlamıştır.
İttihat ve Terakki Dönemi ve Etnik Temizlik Politikaları
1909 Adana Katliamı ile başlayan süreç, İttihat ve Terakki’nin etnik temizlik politikalarının bir parçası olarak değerlendirilir. Sevan Nişanyan, bu dönemi şöyle değerlendirir:
“Etnik temizlik düşüncesinin ve bunu savunan bir zümrenin 1880 veya 90’lardan itibaren devlet teşkilatı içinde etkin olduğu anlaşılıyor. 1895 katliamları şüphesiz Abdülhamit’in kişisel kaprisine indirgenemez. 1909 Adana katliamının da merkezden örgütlenip kışkırtıldığı, vali ve emniyet teşkilatı aracılığıyla kontrol edildiği açıktır.”
19 Mayıs 1919 ve Pontos Rum Soykırımı
Mustafa Kemal’in 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkışı, resmi tarihte Kurtuluş Savaşı’nın başlangıcı olarak kabul edilirken, bazı kaynaklar bu tarihi Pontos Rumlarına yönelik soykırımın başlangıcı olarak da değerlendirir. Ayşe Hür, bu konuda Falih Rıfkı Atay’ın tanıklığını aktarır:
“Falih Rıfkı’ya göre Topal Osman basılan her Türk evine karşı üç Rum evini basmak, mezarını kendine kazdırıp diri diri adam gömmek, vapur kazanlarında canlı adam yakmak gibi zulüm ve işkencelerle bölgeyi Rumlardan tamamen temizlemişti.”
Sessiz Servet: Pontos’ta Soykırım ve Sermayenin El Değişimi
I. Soykırımın Ekonomik Boyutu
Pontos Rum Soykırımı, sadece bir etnik temizlik değil, aynı zamanda büyük bir ekonomik dönüşüm sürecidir. Bu süreçte, Rumlara ait olan topraklar, işletmeler ve kültürel miraslar el değiştirmiştir. Bu bölümde, bu dönüşümün detaylarına ve etkilerine odaklanacağız.
II. Bölgesel Kayıplar ve Nüfus Verileri
1914-1923 yılları arasında, Pontos bölgesinde yaşayan Rum nüfusunun büyük bir kısmı katledilmiş veya sürgün edilmiştir. Örneğin, Amasya, Samsun ve Giresun’da 134.078, Niksar’da 27.216, Trabzon’da 38.434, Tokat’ta 64.582, Maçka’da 17.479 ve Şebinkarahisar’da 21.448 Rum hayatını kaybetmiştir. Mübadele yollarında ise 50.000 kişi yaşamını yitirmiştir .
III. Sermayenin El Değişimi ve Müslümanlaştırılması
Pontos bölgesinde Rumlara ait olan birçok işletme ve mülk, soykırım ve mübadele süreciyle Müslüman nüfusun eline geçmiştir. Özellikle Trabzon’da, Rumlara ait dört büyük banka bulunmaktaydı ve Osmanlı Bankası ancak beşinci sırada yer alıyordu. Bu bankaların ve diğer işletmelerin el değiştirmesi, bölgedeki ekonomik yapının tamamen değişmesine neden olmuştur.
IV. Kültürel ve Eğitim Kurumlarının Yok Edilmesi
Soykırım sürecinde, Pontos bölgesindeki kültürel ve eğitim kurumları da hedef alınmıştır. Bölgedeki 1.401 okul, 1.890 kilise, 22 manastır ve 1.647 şapel tahrip edilmiştir . Bu yıkım, sadece fiziksel yapıları değil, aynı zamanda bölgenin kültürel hafızasını da silmiştir.
V. Bireysel Hikâyeler ve Trajediler
Soykırımın bireysel etkileri de derin olmuştur. Örneğin, Şebinkarahisar’ın Zara ilçesindeki Kızık köyünde, savaş öncesi 250 Rum aile yaşarken, savaş sonrası bu sayı 50’ye düşmüştür . Bu tür örnekler, soykırımın aileler üzerindeki yıkıcı etkisini göstermektedir.
Geçmişle Yüzleşme ve Hafızanın Korunması
Pontos Rum Soykırımı, sadece bir tarihsel olay değil, aynı zamanda günümüzde de etkileri süren bir trajedidir. Bu bölümde ele alınan veriler ve hikâyeler, bu trajedinin ekonomik, kültürel ve bireysel boyutlarını ortaya koymaktadır. Geçmişle yüzleşmek ve hafızayı korumak, benzer trajedilerin tekrarlanmaması için önemlidir.
Yorum gönder