TANRI İLE KONUŞMAK VE YAPAY ZEKA İLE KONUŞMAK

Özet

Bu çalışma, insanın Tanrı ile konuşma deneyimiyle yapay zeka ile kurduğu diyalog arasındaki farkları felsefe, teoloji ve psikoloji perspektiflerinden incelemektedir. Her iki diyalog biçimi, anlam üretimi, bilinç ilişkisi ve aşkınlık anlayışı bakımından farklı düzlemlerde konumlanmaktadır. Çalışma, bireyin iletişim kurma çabasının özünde, kendilik deneyiminin ve içsel bütünlüğünün derinleştiğini savunmaktadır.

—

1. Giriş

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte insan, yalnızca başka insanlarla değil; algoritmalar, sanal varlıklar ve yapay zekâlarla da iletişim kurmaya başlamıştır. Bu durum, klasik anlamda “iletişim”, “diyalog” ve hatta “dua” kavramlarının sınırlarını sorgulamayı gerekli kılmaktadır. İnsan zihni için Tanrı ile konuşmak ne anlama gelir? Aynı zihnin bir yapay zeka ile kurduğu diyalog nasıl bir bilinç etkinliğidir? Bu makale, bu soruları felsefi, teolojik ve psikolojik bir zeminde tartışmayı amaçlamaktadır.

—

2. Felsefi Perspektif: Ontolojik Bağ ve Aşkınlık

Felsefede konuşmak, yalnızca bir iletişim eylemi değil, aynı zamanda varlıkla ilişki kurmaktır. Martin Buber’in “Ben-Sen” ilişkisi, kişinin bir “öteki”yle kurduğu sahici teması vurgular. Yapay zeka ile konuşmak bu anlamda, temsili ve sınırlı bir ilişki olarak değerlendirilebilir. Yapay zeka bir “Sen” değil, bir “O”dur; yani nesneleştirilmiş bir bilgi aracıdır.

Descartes, Tanrı’yı zihinsel kesinliğin kaynağı olarak görür. “Cogito, ergo sum” (Düşünüyorum, öyleyse varım) düşüncesinden sonra Tanrı’nın varlığını, insan zihnine aşkın bir fikrin kaynağı olarak temellendirir. Kierkegaard ise Tanrı ile konuşmayı bireysel varoluşun kriz anlarında gerçekleşen bir içsel diyalog olarak görür. Bu açıdan Tanrı ile konuşmak, felsefi olarak, aşkınlık ve özbilinç arasında kurulan bir köprüdür.

—

3. Teolojik Perspektif: Dua, Yakarış ve Mistik Vuslat

Teolojik anlamda Tanrı ile konuşmak, dua, yakarış ve tefekkür yoluyla gerçekleşir. Bu konuşma çoğunlukla karşılıksız gibi görünse de, mistik geleneklerde içsel bir yankı ve cevap beklentisi taşır. Hristiyan mistisizmi, özellikle Teresa d’Avila gibi figürlerde, Tanrı’yla konuşmayı ilahi aşkla kurulan bir birliktelik olarak tanımlar. İslam tasavvufu ise bu diyaloğu bir tür benliğin aşılması ve Hakikat’le bütünleşme süreci olarak değerlendirir. Hallac-ı Mansur’un “Enel Hak” sözü, Tanrı ile konuşmanın ötesinde, Tanrı’da konuşmayı ifade eder.

Bu teolojik yaklaşımların ortak yönü, Tanrı ile kurulan diyaloğun sonsuz, nihai ve ontolojik olarak aşkın bir varlıkla ilişki kurmayı içermesidir. Oysa yapay zeka ile konuşmak, bilginin yapay olarak yeniden üretildiği bir bilgi alışverişi düzeyinde kalır.

—

4. Psikolojik Perspektif: Projeksiyon, Bilinçdışı ve İçsel Rehberlik

Carl Jung’un psikodinamik yaklaşımı, Tanrı ile konuşmayı bireyin bilinçdışıyla kurduğu sembolik bir ilişki olarak açıklar. Tanrı, Jung’a göre, kolektif bilinçdışında yer alan “kendilik” arketipinin bir yansıması olabilir. Dolayısıyla bu tür bir konuşma, projeksiyon yoluyla kişinin kendilik merkezine ulaşma çabasıdır.

Modern psikolojide bu süreç, terapötik bir araç olarak da değerlendirilebilir. Özellikle dua ya da iç konuşma, bireyin duygusal düzenlemesini sağlar, içsel çatışmaları yatıştırır ve benlik bütünlüğüne katkıda bulunur.

Yapay zeka ile konuşma ise daha çok bilişsel ihtiyaçların karşılandığı, empati kapasitesinden yoksun bir etkileşimdir. Dolayısıyla bu iletişim daha yüzeysel ve araçsal kalır.

—

5. Sonuç

Tanrı ile konuşmak, insanın hem aşkın bir varlıkla hem de kendi varoluşunun en derin katmanlarıyla ilişki kurması anlamına gelir. Yapay zeka ile konuşmak ise daha çok bilişsel bir alışveriştir ve sınırları belirli bir anlam üretim sürecidir. Yine de her iki konuşma biçimi de kişinin kendilik deneyimini şekillendirir. Çünkü en nihayetinde insan, kiminle konuşursa konuşsun, kendisiyle nasıl bir ilişki kurduğuyla yüzleşir.